Robert Gawłowski
Czy po okresie działalności politycznej Andrzeja Leppera i Samoobrony polska demokracja poradziła sobie ze zjawiskiem populizmu? Czy już więcej, nie będzie musieli obawiać się, że politycy łatwymi i nieodpowiedzialnymi hasłami będą zdobywali duże poparcie społeczne, które umożliwi im piastowanie najważniejszych stanowisk w państwie? Czym w końcu jest populizm? Wielokrotnie w czasie debat politycznych, programów publicystycznych, czy też lektury dzienników możemy spotkać się z zarzucaniem jednej stronie przez drugą populizmu, braku zasad w działalności publicznej, wykorzystywaniem języka aksjologicznego, manipulowaniem. Na te i wiele innych pytań starał się odpowiedzieć w swojej pracy Sławomir Drelich.
Populistów ethos zmanipulowany składa się z 9 rozdziałów. Autor rozpoczyna swoje rozważania od przedstawienia swojej propozycji rozumienia populizmu, gdyż jak sam wspomina dotychczasowe charakterystyki tego zjawiska są co najmniej niewystarczające i szczątkowe. Zarówno w literaturze politologicznej, jak i szczególnie w praktyce publicystycznej terminy populizm, demagogia, a także etyka, ethos, moralność – używane są zamiennie. Powoduje to oczywiście wiele niejasności, co jak może się wydawać sprzyja praktyce ich stosowania. W związku z powyższym systematyka zaproponowana przez S. Drelicha porządkuje wskazane pojęcia, co jest szczególnie przydatne w dalszej części rozważań.
Kolejna część pracy poświęcona jest przedstawieniu krótkiej historii populizmu. Analiza zjawiska poczynając od czasów starożytnych, a kończąc na czasach najnowszych ma na celu próbę stworzenia wspólnego mianownika, czyli zestawu elementów, z których składa się populizm. Zdaniem S. Drelicha można populizm analizować na poziomie ideologicznym, doktrynalnym, a także funkcjonalnym. Przedstawiona propozycja pozwala nam analizować populizm podobnie jak konserwatyzm, socjaldemokracje, liberalizm, unikając jednocześnie wartościowania. Jakie zatem elementy powinny zawierać ugrupowania, aby nazwać je populistycznymi? Autor koncentruje się na następujących elementach: powstaniu ruchu jako reakcji na jakiś kryzys (społeczny, polityczny, gospodarczy), postulowanie zmiany jako sprzeciwie wobec istniejącej elity politycznej, wskazywanie w swoim przekazie prostych rozwiązań i wartości zwykłych ludzi, nawiązywanie do metaforyki wojny i wykorzystywanie języka emocjonalnego.
W kolejnej części pracy autor analizuje sposoby wykorzystywania przez populistów języka wartości w celu podbudowania wizerunku swojej formacji. Jak zauważa bowiem S. Drelich okazuje się, że populiści próbują manipulować terminologią etyczną i akcjologiczną, aby wykreować swój polityczny ethos. Jak mogą to robić? W pracy przedstawione jest kilka najczęściej występujących metod. Pierwszą z nich, opisywaną w pracy jest tworzenie dychotomicznej wizji świata. To niezwykle skuteczny sposób na uporządkowanie rzeczywistości. Jej zaletą jest naturalne dążenie większości osób do upraszczania obrazu świata. Użyteczne w tym względzie są szczególnie mity, stereotypy oraz kalki kulturowe. W tej sytuacji nosicielami „wiedzy tajemnej” są oczywiście jedynie przywódcy ugrupowań populistycznych. Za pomocą języka wartości zręcznie tłumaczą rzeczywistości, ale także, jak zauważa S. Drelich, szantażują nas i straszą. Każda osoba, która ma wątpliwości co do oceny faktów zachodzących w sferze publicznej klasyfikowana jest jako „inna”, należąca do „elit”, „układu”.
Do kolejnych metod oraz figur retorycznych stosowanych przez populistów autor książki zalicza środek „kozła ofiarnego”, budowanie wspólnoty wartości wśród wyborców popierających populistów, czy wykorzystanie języka aksjologii jako przemyślanej strategii wyborczej, w celu maksymalizowania wyniku wyborczego. Prowadzenie kampanii porównawczej, bądź negatywnej wydaje się być tego najlepszym przykładem.
Na marginesie głównych rozważań S. Drelich zastanawia się na ile populizm jest integralną częścią demokracji. Czy występowanie partii populistycznych jest naturalną konsekwencją ustrojów demokratycznych? A może zjawisko populizmu może mieć także pozytywne skutki w postaci aktywizacji politycznej części społeczeństwa, która w ogóle nie wzięłaby udziału w głosowaniu, gdyby nie ten rodzaj apelu politycznego?
Pracę zamyka rozdział dotyczący reklamy politycznej i postpolityki. Autor zwraca uwagę na nowe narzędzia medialne i wizerunkowe, które ułatwiają populistom funkcjonowanie w sferze publicznej. Nowe media, które opierają swój przekaz na konflikcie, są sprzymierzeńcami polityków odwołujących się do radykalnej krytyki. Można nawet stwierdzić, że ta relacja jest korzystna dla obu stron – dla populistów jest dźwignią promocji, a dla dziennikarzy ciekawym newsem. W tej sytuacji tradycyjna rola mediów polegająca na informowaniu oraz kontroli poczynań polityków nie jest realizowana. Pod dyktando oglądalności i wyrazistości przekazu dziennikarze stają się sędziami na ringu bokserskim napuszczając na siebie polityków.
Książka S. Drelicha, Populistów ethos zmanipulowany, do doskonała praca przedstawiająca sposób funkcjonowania ugrupowań populistycznych. W niezwykle jasny oraz przystępny sposób, krok po kroku, autor przedstawia czym jest populizm, jakie ma korzenie historyczne oraz na jakich zasadach oparte jest działanie populistów – manipulatorów. Wysoki poziom językowy pracy jest jej dodatkowym walorem. Bez wątpienia można stwierdzić, że postawiony przez autora cel – demistyfikacja działalności publicznej populistów – został osiągnięty. Książka będzie szczególnie przydatną lekturą dla politologów, osób interesujących się dziennikarstwem oraz etyków.
